Trzy koncepcje przekształcenia wybranych fragmentów centrum Rzeszowa i społeczne projektowanie miasta.
W maju 2025 roku Pracownia Zmiany, we współpracy ze Strefą Działań Miejskich oraz rzeszowskimi społecznikami i mieszkańcami Rzeszowa, rozpoczęła proces projektowania trzech przestrzeni w centrum miasta. Prace poprzedziły warsztaty i spacery badawcze, podczas których mieszkańcy wskazali obszary wymagające przekształceń. Oddolny charakter inicjatywy, oparty na wspólnym definiowaniu problemów, umożliwił wypracowanie koncepcji odpowiadających współczesnym wyzwaniom urbanistycznym. Wybrane lokalizacje to fragment ul. Bernardyńskiej, rejon fosy zamku Lubomirskich oraz otoczenie dworca kolejowego Rzeszów Staroniwa. Wszystkie trzy miejsca łączy niewykorzystany potencjał miastotwórczy i rola, jaką mogą odegrać w budowaniu miasta bezpiecznego, zielonego i przyjaznego mieszkańcom.
Ulica Bernardyńska jako szkolna ulica w centrum miasta
Koncepcja przekształcenia ul. Bernardyńskiej wynika z jej obecnej sytuacji przestrzennej, a zarazem z faktu, że tu znajduje się szkoła podstawowa. To ślepa ulica w bezpośrednim sąsiedztwie istniejącego deptaku, często wykorzystywana do parkowania i zawracania, co tworzy rzeczywiste zagrożenia dla pieszych, zwłaszcza dzieci i osób starszych . Zaproponowana transformacja w szkolną ulicę wprowadza jasne zasady organizacji przestrzeni oraz wyraźny priorytet dla ruchu pieszego.
W rejonie wejścia do szkoły projekt przewiduje strefę woonerfu z drzewami, niższą roślinnością i małą architekturą, tworzącą przyjazną przestrzeń dla użytkowników. Pozostała część ulicy funkcjonowałaby jako jednokierunkowa, o uspokojonym ruchu, co ograniczy nadmierną ilość aut i wzmocni powiązania piesze z sąsiednimi przestrzeniami publicznymi. Ul. Bernardyńska stanie się dzięki temu fragmentem większej sieci miejskich ciągów pieszych, a jej krajobraz zadośćuczyni współczesnym trendom budowania bezpiecznych, dostępnych ulic w centrum miasta.
Kluczowe w tej koncepcji jest wprowadzenie tzw. szkolnej ulicy, czyli rozwiązania znanego z wielu miast europejskich, które polega na ograniczeniu ruchu samochodowego w bezpośrednim sąsiedztwie szkoły i uporządkowaniu przestrzeni tak, aby priorytet mieli piesi. Inwestycje kształtujące przestrzeń publiczną w sposób zrównoważony znacząco podnoszą bezpieczeństwo, redukują hałas i emisje oraz zachęcają do codziennych podróży pieszo, rowerem lub hulajnogą, wspierając aktywną mobilność. Przekształcenie ul. Bernardyńskiej w szkolną ulicę wpisuje się idealnie w koncepcję wynikającą z Planu Zrównoważonej Mobilności Miejskiej, który zakłada poprawę bezpieczeństwa oraz ograniczenie tranzytu samochodowego w centrum miasta.
Fosa zamku Lubomirskich i Aleja Pod Kasztanami jako strefa wytchnienia i rekreacji
Projekt rewitalizacji fosy zakłada stworzenie zielonej przestrzeni rekreacji i wypoczynku. Zróżnicowana roślinność, krzewy, kwiaty oraz elementy wspierające mikrofaunę czynią fosę miejscem odpoczynku i kontaktu z naturą. Zieleń nie tylko wpływa na estetykę, lecz także pełni funkcję ochronną, zapewniając chłód w okresie letnim.
Na zboczu części fosy zaproponowano drewniane schody i siedziska, które dają wytchnienie spacerującym, a podczas kameralnych wydarzeń w fosie, np. koncertów, pozwalają publiczności komfortowo w nich uczestniczyć. Fosa staje się dzięki temu przestrzenią wytchnienia, kontemplacji natury i okolicznych zabytków, rekreacyjną i uzupełniającą bardziej intensywny program realizowany w przestrzeni fontanny multimedialnej znajdującej się po drugiej stronie wałów. Równowaga dwóch różnych rodzajów miejskich aktywności ma kluczowe znaczenie dla jakości życia w tej części Rzeszowa.
W bezpośrednim sąsiedztwie fosy projekt przewiduje przekształcenie Alei Pod Kasztanami w miejski deptak bez miejsc parkingowych. Wprowadzenie niskiej zieleni, kwiatów i krzewów wzmacnia percepcję tej historycznej alei jako miejsca spacerowego i wypoczynkowego, a wyłączenie ruchu samochodowego pozwala przywrócić jej dawny charakter.
Nowy plac miejski przy dworcu Rzeszów Staroniwa jako centrum osiedlowe i węzeł multimodalny
Najbardziej rozbudowana koncepcja dotyczy obszaru dworca kolejowego Rzeszów Staroniwa, którego wartość przestrzenna i historyczna pozostaje od lat niewykorzystana. Projekt przewiduje powstanie placu miejskiego z usługami, w tym gastronomią oraz przestrzenią społeczną i kulturalną. Zabytkowe budynki dworca odzyskają rolę obiektów publicznych, a samo miejsce stanie się wspólną przestrzenią spotkań dla dwóch osiedli znajdujących się po obu stronach linii kolejowej: Pułaskiego i Króla Stanisława Augusta.
Kluczowym elementem koncepcji jest tunel pieszo-rowerowy łączący ulice Wyspiańskiego i ks. Józefa Sondeja. Zapewni on mieszkańcom bezpośrednie dojście do stacji kolejowej oraz szybkie połączenie z centrum miasta. Dzięki temu obszar stacji kolejowej Rzeszów Staroniwa zyska funkcję ważnego punktu mobilności codziennej, zgodnie z założeniami współczesnych projektów miejskich opartych na krótkodystansowych połączeniach komunikacyjnych i integracji różnych środków transportu.
Projekt zakłada także utworzenie węzła multimodalnego łączącego kolej aglomeracyjną, komunikację autobusową oraz ruch rowerowy. Koncepcja jest przywołaniem wcześniejszych propozycji prof. Macieja Piekarskiego (Politechnika Rzeszowska), który wskazywał dworzec kolejowy Rzeszów Staroniwa jako naturalne miejsce dla takiej integracji. Plac miejski zostaje uzupełniony o element upamiętnienia osób, które w czasie II wojny światowej zostały stąd deportowane do obozu koncentracyjnego w Bełżcu. Zaprezentowana koncepcja umożliwia połączenie funkcji miastotwórczych z historyczną pamięcią miejsca.
Projekt stanowi alternatywę wobec planowanego w tym miejscu wiaduktu samochodowego, który zagrażałby zarówno dziedzictwu kulturowemu, jak i jakości życia mieszkańców, którzy sprzeciwają się tej inwestycji. Proponowana koncepcja podkreśla, że przestrzeń publiczna może łączyć społeczności zamiast je dzielić.
Spotkanie z mieszkańcami i zapowiedzi zmian
W listopadzie 2025 roku powyższe koncepcje zostały przedstawione podczas otwartego spotkania w Rzeszowie, które zgromadziło pełną salę i wywołało szeroką, merytoryczną dyskusję mieszkańców. Obecni przedstawiciele władz miasta poinformowali o gotowości do podjęcia działań, w tym realizacji szkolnej ulicy na ul. Bernardyńskiej oraz wprowadzenia zmian w organizacji ruchu w rejonie fosy. Spotkanie potwierdziło znaczenie udziału społeczności w procesach projektowych i wskazało na rosnącą rolę dialogu społecznego w kształtowaniu miejskich polityk. Obecni na spotkaniu zadeklarowali dalsze zaangażowanie i gotowość do monitorowania zapowiedzianych działań.
Warsztaty i analizy terenowe poprowadzili Barbara Jędrzejczyk i Marcel Świerkocki, za część projektową była odpowiedzialna Julianna Skuz, a cały proces koncepcyjny koordynowała Barbara Jędrzejczyk we współpracy z Julianną Skuz oraz zespołem rzeszowskim, w którego skład weszli Paweł Kraus, Rafał Piela i Bartłomiej Kwasek ze Strefy Działań Miejskich, zaangażowani we wspólne wypracowywanie rozwiązań projektowych.
